نکات کلیدی و اصول کشت یونجه

تولید علوفه سودآور بستگی به برداشت بالا دارد. زمین، ماشین‌آلات، و اکثر هزینه‌های عملیاتی ثابت می‌مانند، چه برداشت ۳ تن در هکتار باشد یا ۶ تن در هکتار.با رعایت اصول کشت یونجه میتوان تناژ تولیدی و میزان سودآوری به میزان قابل توجهی افزایش داد.

یک مزرعه یونجه که به صورت متراکم کشت شده و قوی رشد می‌کند، پایه‌ای برای تولید علوفه سودآور فراهم می‌آورد. مزارع سودآور نتیجه انتخاب دقیق زمین با خاک دارای زهکشی مناسب، میزان pH مناسب خاک و مواد مغذی در صورت نیاز، انتخاب یک رقم مناسب و استفاده از روش‌های کشت مناسب برای اطمینان از جوانه‌زنی و استقرار گیاه هستند.

نکات مهم و اصولی در کشت یونجه

1 – انتخاب زمین مناسب جهت کشت یونجه

برای تولید بهینه، یونجه به خاکی با زهکشی مناسب نیاز دارد. خاک‌های مرطوب شرایطی ایجاد می‌کنند که مناسب برای رشد بیماری‌هایی است که ممکن است گیاهچه‌ها را از بین ببرد و بازده علوفه یونجه را کاهش دهد و گیاهان تثبیت‌شده را نابود کند. می‌توان با انتخاب گونه‌هایی با مقاومت بالا و استفاده از قارچ‌کش‌ها هنگام کشت، برخی از مشکلات بیماری‌های ناشی از زهکشی ضعیف را کاهش داد. زهکشی ضعیف سطحی می‌تواند باعث پوسته‌بندی و تجمع آب شود که ممکن است باعث تهویه ضعیف خاک، سمیت ریزمغذی‌ها یا آسیب یخ‌زدگی در زمستان شود. حتی زمین‌های شیب‌دار ممکن است دارای نقاطی با تجمع آب باشند که حفظ استحکام یونجه را دشوار می‌کند.

خاک‌ها باید به اندازه کافی عمیق باشند تا ظرفیت مناسبی برای نگهداری آب داشته باشند. یونجه دارای یک ریشه اصلی بلند است که نسبت به محصولاتی مانند ذرت یا گندم که ریشه‌های سطحی و فیبری بیشتری دارند، به عمق بیشتری نفوذ می‌کند. در شرایط مساعد، ریشه‌های یونجه می‌توانند بیش از ۲۰ فوت معادل 6 متر به عمق خاک نفوذ کنند. این عمق زیاد ریشه‌زنی به یونجه مقاومت عالی در برابر خشکی می‌بخشد. از جمله نکات مهم در انتخاب و یا آماده سازی زمین، شیب بندی مناسب آن است که باید رعایت شود.

نوع بافت خاک نیز در عملکرد یونجه تاثیر گذار است. بهترین خاک برای کشت یونجه خاک های لومی شنی و لومی رسی است. این خاک ها دارای تهویه مناسب تر می باشد و توسعه ریشه در این خاک ها برای یونجه راحت است. کشت یونجه در خاک های رسی به مراتب دشوار تر می باشد و نیاز به تجربه کافی در این زمینه است. خاک های سنگین بدلیل ظرفیت نگهداری بالای آب، بطور معمول و در صورت نداشتن تجربه باعث عدم رسیدن اکسیژن به ریشه گیاه یونجه، افزایش میزان بیماری ها مربوط به ریشه و در نتیجه کاهش چشمگیر تراکم یونجه می شود.

یکی دیگر از نکات مورد توجه در انتخاب زمین جهت کشت یونجه، بررسی میزان حاصلخیزی خاک،میزان pH و شوری خاک است که با آزمون خاک مشخص خواهد شد. pH مناسب خاک جهت کشت یونجه در محدوده 6.8 الی 7.5 است که در این محدوده میزان جذب عناصر از خاک توسط گیاه به حداکثر می رسد و در نتیجه یونجه عملکرد مطلوب تری خواهد داشت.

بررسی سوابق کشت و سموم استفاده شده و علف های هرز مزرعه نیز از نکات مهم در انتخاب زمین جهت کشت یونجه است. یونجه بدلیل خاصیت خودمسمومی یا autotoxicity قابلیت کشت پست سر هم و بدون رعایت تناوب کشت در یک مزرعه را ندارد. در صورت کشت مجدد و پشت سر هم یونجه، عملکرد به میزان چشمگیری کاهش خواهد یافت. این ویژگی یونجه باعث جلوگیری از توسعه ی ریشه ای در گیاهچه های یونجه تازه کشت شده می شود که این امر بتدریج حساسیت یونجه را در برابر بیماری ها و آفات بالا برده و قابلیت جذب آب را در یونجه کاهش می دهد.

همانطور که در بالا اشاره شد زمین مورد نظر باید عاری از باقیمانده سموم علف کش، بخصوص علف کش های پهن برگ و سیستمیک باشد تا در صورت کشت یونجه، به آن آسیبی وارد نکند. همچنین علف های هرز بومی آن زمین نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. علف های هرزی مانند سس، اویارسلام، مرغ و پیچک باعث رقابت شدید در مزرعه یونجه و در نتیجه کاهش تراکم و از بین رفتن یونجه تازه شده می شود.

مطالب کامل تر در این زمینه را می توانید در مقاله 10 نکته مهم در انتخاب زمین مناسب جهت کشت یونجه مطالعه بفرمایید.

2 – آزمون خاک قبل از کشت یونجه

مدیریت صحیح حاصلخیزی، از جمله تنظیم pH خاک قبل از کشت یونجه و همچنین بررسی میزان عناصر خاک جهت کوددهی اولیه و اطلاع از شرایط زمین جهت کوددهی مناسب، بسته به شرایط زمین بعد از هر برداشت یونجه، کلید دستیابی به بازده اقتصادی بهینه است. کوددهی صحیح یونجه به استقرار مناسب پایه، رشد اولیه مطلوب، افزایش بازده و کیفیت، بهبود مقاومت در برابر سرمای زمستان و مقاومت در برابر بیماری ها و آفات و پایداری آن کمک می‌کند. همچنین حاصلخیزی کافی، توانایی رقابتی یونجه را در برابر علف های هرز افزایش می‌دهد.

نیازهای کودی زمین‌ها متفاوت است و آزمایش خاک، روش اقتصادی و مناسب برای ارزیابی سطح حاصلخیزی خاک و ارزیابی دقیق نیازهای غذایی است. بیشتر برنامه‌های آزمایش خاک توصیه‌هایی برای pH و آهک، فسفر، پتاسیم و چندین ماده مغذی ثانویه و ریزمغذی ارائه می‌دهند. pH مناسب خاک جهت کشت یونجه محدوده 6.8 الی 7.5 می باشد.

سطوح بهینه آزمایش خاک برای یونجه به دلیل تفاوت در حاصلخیزی خاک، ظرفیت‌های بافری مواد مغذی، پتانسیل بازده خاک و فرضیات مدیریتی متفاوت در هر منطقه، متفاوت است. برای اطلاعات بیشتر در مورد توصیه‌های آزمایش خاک، با دفتر جهاد کشاورزی و یا کارشناسان مجرب منطقه ی خود تماس بگیرید.

3 – خاکورزی اولیه

بعد از مرحله آزمون خاک و سنجش کیفیت خاک و مشخص شدن میزان عناصر آن نوبت به خاکورزی اولیه می رسد. گیاه یونجه برای عملکرد بهتر نیاز به خاکی با زهکشی مناسب و عمیق دارد. محدودیت های فیزیکی و شیمیایی مانند وجود لایه های سخت و یا وجود لایه های نمکی باعث محدود شدن نفوذ ریشه در خاک و در نتیجه کاهش بازدهی آن می شود.

شخم عمیق و استفاده از زیرشکن ها باعث کاهش فشردگی خاک و توسعه راحت تر ریشه گیاه خواهد شد. از جمله ادواتی که برای خاک ورزی قبل از کشت یونجه بسته به شرایط زمین استفاده می شوند می توان به زیرشکن، چیزل پیلر یا گاوآهن قلمی، گاوآهن بشقابی، گاوآهن برگردان دار می توان اشاره کرد.

برای کاهش فشردگی خاک و افزایش نفوذپذیری پیشنهاد می شود از زیرشکن استفاده شود. هنگام استفاده از زیرشکن جهت خاکورزی خاک مزرعه باید خشک باشد. زیرشکن باعث شکسته شدن لایه های زیرین خاک، بدون جابجایی آن میشود در صورتیکه گاوآهن لایه سطحی خاک که لایه ای غنی همراه با میکروارگانیسم های مفید هست را به زیر برده و از دسترس گیاه دور می کند. از گاوآهن ترجیحا فقط در شرایط خاص باید استفاده کرد بطور مثال زمانی که میزان علف های هرز در مزرعه زیاد باشد با گاوآهن برگردان دار میتوان تا حدی میزان علف های هرز را کنترل نمود.

درصورتی که لایه های زیر خاک فشردگی چندانی نداشته باشند می توان از گاوآهن های قلمی و دیسک جهت خاکورزی استفاده کرد. در مرحله خاکورزی اولیه در صورتیکه شیب مزرعه نامناسب باشد و نیاز به جابجایی خاک به میزان بالایی باشد میتوان از دستگاه های تسطیح و شیب بندی لیزری استفاده نمود.

4 – کوددهی اولیه به عنوان کود بستر قبل از کشت یونجه

بعد از مرحله خاکورزی اولیه، آخرین فرصت برای افزودن مواد غذایی نسبتاً غیرمتحرک طی عمر گیاه است. مواد غذایی موردنیاز معمولاً شامل فسفر، پتاسیم و گوگرد که باید براساس آزمون خاک به میزان لازم قبل از کشت به خاک مزرعه افزوده شود.

• فسفر: سطح کافی فسفر در خاک باعث افزایش موفقیت جوانه‌زنی و رشد ریشه می‌شود. فسفر در اکثر خاک‌ها بسیار غیرمتحرک است. تحقیقات تأیید کرده‌اند که در سطوح پایین تا متوسط آزمایش خاک، فسفر وارد شده به خاک بیش از دو برابر فسفر پاشیده شده از سطح کارایی دارد. این فسفر به مرور زمان آزاد و گیاه از آن تغذیه می نماید.
• پتاسیم: تحقیقات نشان داده‌اند که پتاسیم تأثیر کمی در بهبود استقرار اولیه گیاه دارد، اما بازده و بقای گیاه به شدت به میزان کافی پتاسیم وابسته است. وقتی سطح پتاسیم در آزمایش خاک در محدوده متوسط یا پایین است، باید پتاسیم کافی برای رفع نیازهای سال اول اضافه شود.
• گوگرد: گوگرد عنصری، در صورت نیاز، می‌تواند به عنوان منبع گوگرد استفاده شده و در زمان کاشت به خاک اضافه شود. گوگرد عنصری باید به سولفات-گوگرد تبدیل شود تا بتواند توسط گیاهان جذب شود. این فرایند نسبتاً کند است، به ویژه زمانی که گوگرد از سطح پاشیده شود. بنابراین، وارد کردن میزان متوسط ۵۰ تا 60 کیلوگرم در هکتار گوگرد در زمان استقرار معمولاً نیازهای گوگرد یونجه را در طول عمر آن برآورده می‌کند. با این حال، با توجه به سهولت استفاده، معمولاً هر ساله گوگرد به صورت کود از سطح خاک اضافه می‌شود. البته باید توجه داشت این میزان بیان شده مربوط به نیاز تغذیه ای یونجه هست. در زمین های با pH بالا بر اساس آزمون خاک، برای کنترل و پایین آوردن pH خاک، باید میزان توصیه شده توسط کارشناس را قبل از کشت به خاک مزرعه اضافه نمود.
• نیتروژن: تحقیقات نشان داده‌اند که افزودن مقادیر کمی نیتروژن می‌تواند استقرار اولیه و بازده سال اول کشت را بهبود بخشد. ۲۵ تا ۳5 کیلوگرم در هکتار نیتروژن هنگامی که یونجه به طور مستقیم در خاک‌های با بافت درشت و دارای مواد آلی کم (کمتر از ۲ درصد) کاشته می‌شود، به خاک اضافه شود. همچنین، در صورتیکه یونجه با گیاه همراه کشت می شود ۲5 تا 40 کیلوگرم در هکتار نیتروژن هنگام کاشت به مزرعه اضافه شود.
• کود حیوانی: کود حیوانی منبعی از عناصر غذایی اصلی و ریزمغذی‌ها بوده و می‌تواند به تامین نیازهای غذایی یونجه کمک کند. توصیه می‌شود پیش از استفاده از کود حیوانی، آن را آزمایش کنید. برای استفاده قبل از کشت یونجه، کود باید به خوبی با خاک مخلوط شود. توصیه می شود از کود دامی پوسیده و یا کود ورمی کمپوست بدلیل آلودگی کمتر و عاری بودن از بذور علف هرز استفاده شود.

5 – خاکورزی ثانویه

پس از انجام خاکورزی اولیه و اضافه کردن کودهای بستر بر اساس آزمون خاک و نیاز تغذیه ای یونجه، نوبت به خاکورزی ثانویه و مخلوط کردن کودها با خاک است. در این مرحله میتوان با دیسک کشیدن، علاوه بر مخلوط کردن کودها با خاک، کلوخه های موجود در مزرعه را خرد نمود و سپس با لولر سطح خاک مزرعه را صاف و چاله های کوچک بوجود آمده را از بین برد. زیرا همین چاله های کوچک باعث ماندآب در نتیجه عدم سبز شدن و یا از بین رفتن یونجه در همین مناطق خواهد شد و بستر مناسبی برای رویش علف های هرز و رقابت با یونجه می شود.

در این مرحله برای زمین هایی که به روش ثقلی آبیاری می شوند میتوان مرز بندی قطعه ها را نیز انجام داد. نکته ی قابل توجه برای این مزارع این است که در صورتیکه قصد کشت یونجه بصورت مکانیزه با دستگاه هایی منند کمبینات یا خطی کار دانه ریز را دارید باید عرض قطعات را بر اساس عرض دستگاه کارنده تنظیم کرد که هدر رفت بذر کمتر شود. بطور مثال اگر عرض دستگاه کارنده 2.5 متر باشد، عرض قطه ها نیز باید ضریبی از همین عرض دستگاه کارنده باشد مثلا 2.5، 5 یا 7.5 متر و یا بیشتر.

6 – انتخاب بذر یونجه مناسب

انتخاب واریته مناسب جهت کشت یکی از عوامل کلیدی برای دستیابی به تولید علوفه سودآور است. یونجه گیاهی چند ساله است، در صورتیکه رقم مناسب بر اساس شرایط آب و هوایی منطقه انتخاب شود از یکسو میزان تولید و کیفیت علوفه در واحد سطح افزایش یافته و از سوی دیگر هزینه های مدیریتی مانند کنترل بیماری ها و آفات کاهش خواهد یافت. اصلاح‌گران گیاهی، واریته های یونجه ای با پتانسیل عملکرد بیشتر، مقاومت بهتر در برابر بیماری‌ها و کیفیت علوفه بهبود یافته تولید کرده‌اند. اما بین این ارقام یونجه، چگونه باید انتخاب کرد؟ در ادامه به فاکتور های اصلی در انتخاب بذر که باید مد نظر قرار داد اشاره خواهیم کرد:

• پتانسیل عملکرد
• طول عمر و ماندگاری
• میزان مقاومت در برابر بیماری ها و آفات
• میزان مقاومت به سرما بر اساس شرایط آب و هوایی منطقه (خواب پاییزه)
• کیفیت علوفه

7 – کشت یونجه

بعد از انتخاب بذر مناسب، باید در زمان مناسب ترجیحا به روش کشت مکانیزه با ادوات کشت مانند کمبینات و یا خطی کار دانه ریز، بذر یونجه در عمق مناسب کشت شود. یونجه را در طول سال میتوان بصورت کشت پاییزه و یا بهاره کشت نمود. کشت پاییزه بسته به منطقه آب و هوایی در آخر تابستان در مناطق سردسیر و یا در ابتدای پاییز در مناطق گرمسیری به عنوان کشت پاییزه میتوان کشت نمود ولی در کشت بهاره یونجه باید بعد پایان سرمای زمستانه در مناطق گرمسیری در بهمن یا اسفند ماه و در مناطق سردسیری در فروردین ماه کشت می شود.

در کشت بهاره باید زمانی کشت شود که احتمال آسیب ناشی از یخ زدگی بهاری برطرف شده باشد و در کشت پاییزه یونجه به حداقل 6 هفته قبل از شروع سرمای زمستانه زمان نیاز دارد تا بتواند مستقر شود و سرمای زمستان را پشت سر بگذارد. بهتر است با کارشناسان و یا کشاورزان مجرب منطقه خود در مورد تاریخ کشت مشورت نمایید تا از تاریخ مناسب کشت یونجه در منطقه خود اطلاعات دقیق تری حاصل کنید.

بعد از اطلاع از تاریخ کشت یونجه، نوبت به انتخاب روش کشت می باشد. یونجه به دو روش کشت سنتی با دست و کشت مکانیزه با دستگاه های خطی کار کشت می شود. در روش سنتی بذر یونجه با دست و یا بذر پاش های پشتی در مزرعه پاشیده میشود سپس توسط ریگ ، دیسک و یا به روش خارکش کردن مزرعه بذر ها با خاک مخلوط و به زیر خاک می روند.

ولی در کشت مکانیزه، کشت با دستگاه های خطی کار دانه ریز و یا کمبینات انجام می شود که کالیبره کردن و تنظیم کارنده ها باید با دقت توسط اپراتور دستگاه انجام شود تا هم عمق کاشت رعایت شود و هم میزان مناسب بذر در هکتار کشت شود.

عمق كاشت در استقرار سطح سبز یونجه دارای اهمیت بالایی است. یونجه گیاهی با بذرهای کوچک است و تنظیم دقیق عمق کاشت اهمیت زیادی دارد. بذرها باید با مقدار کافی خاک پوشیده شوند تا شرایط مرطوب برای جوانه‌زنی فراهم شود و در عین حال گیاهچه بتواند به سطح خاک برسد. عمق مناسب کاشت یونجه بسته به نوع خاک متفاوت است. بر پایه تحقیقات انجام شده مطلوب ترین عمق كاشت برای یونجه در حدود 1.5 تا 2.5 سانتی متر می باشد.

بذر یونجه در خاک های ماسه ای بهتر از خاک های لومی و در خاک های لومی بهتر از خاک های رسی جوانه می زند. از این رو در خاک های سنگین مانند خاک های رسی عمق کاشت بذر نباید از 2 سانتیمتر فراتر رود.

یکی دیگر از عواملی که به جوانه زنی و استقرار بهتر یونجه کمک می کند، تلقیح و پوشش دار کردن بذر یونجه با باکتری ریزوبیوم و کود های ریز مغذی و عنصر روی و همچنین قارچ کش هایی مانند Apron XL است. باكتری ریزوبیوم در ریشه های یونجه گره هایی را ایجاد می كند كه این گره ها به باكتری امكان تثبیت نیتروژن و تبدیل نیتروژن اتمسفری را به صورت قابل استفاده برای گیاهان فراهم می آورند.

هر چند بسیاری از یونجه زارها دارای جمعیت هایی از باكتری ریزوبیوم هستند كه از زراعت های پیشین یونجه در آنجا باقی مانده است، ولی ممكن است میزان جمعیت های باكتریائی یاد شده برای آغاز تثبیت نیتروژن در یونجه زار جدید كافی نباشد. برای اطمینان از حضور باكتری مورد نیاز، بایستی از بذرهای پیش تلقیح شده استفاده كرد و یا بذرها را با استفاده از مایه تلقیح ریزوبیوم ملیلوتی مخصوص تیمار كرد. پوشش دار کردن با قارچ کش ها نیز تاثیر بسزایی در افزایش میزان جوانه زنی و کاهش تلفات بذر دارد.

8 – آبیاری اولیه

دیده شده که کشاورزان نکات مطرح شده در خصوص کشت یونجه را رعایت نموده باز هم از سبزینگی یونجه رضایت کافی را ندارند. با پیگیری های انجام شده دریافتیم در اکثر موارد این کشاورزان آبیاری اولیه را بدرستی انجام نداده و یا بعد از آبیاری اولیه، با فاصله زمانی زیاد آبیاری دوم را انجام داده کا باعث تنش خشکی و بد سبزی در گیاه شده اند و یا اینکه با آبیاری بیش از حد باعث ماندآب و خفگی یونجه شده و مزرعه را دچار آسیب شدید کرده اند که در اکثر مواقع راه بازگشتی نیست. این مورد نیاز به تجربه و تا استقرار کامل گیاه نیاز به پایش مدوام مزرعه دارد.

بعد از کشت یونجه باید دقت کنیم که در آبیاری های ثقلی، آب را با شدت بالا به داخل مزرعه هدایت نکنیم زیرا باعث شسته شدن و جابجایی بذر ها خواهد شد. مزرعه در آبیاری اول باید بسیار آرام آبیاری شود و نیاز به آبیاری با میزان زمانی بالا نیست. آبیاری باید کاملا سطحی باشد. به همین دلیل بسیاری از کشاورزان زمان کشت یونجه را با زمان بارندگی تنظیم می نمایند تا آبیاری اول با آب باران انجام شود.

بعد از آبیاری اول نیز باید تا استقرار کامل یونجه، پایش مزرعه بطور مداوم انجام شود. در صورت خشکی خاک بخصوص در خاک های سبک باید بعد از چند روز بسته به نوع خاک و آب و هوا مزرعه را مجددا آبیاری نمود و از وارد شدن تنش خشکی به گیاه جلوگیری کرد.

یکی دیگر از خطراتی که در این مرحله گیاهچه یونجه را تهدید می نماید، هجوم پرندگان مهاجر است. این پرندگان پس از سبز شدن یونجه، از برگچه های لپه ای یونجه تغذیه نموده و باعث آسیب، بدسبزی و کاهش تراکم مزرعه خواهد شد. یکی از راه های کنترل و دور کردن این پرندگان استفاده از توپ های صوتی می باشد که با قرار دادن آن در مزرعه و فعال نمودن آن باعث فرار این پرندگان خواهد شد.