10 نکته مهم در انتخاب زمین مناسب جهت کشت یونجه

اولین اقدام برای کشت یونجه تعیین زمین مناسب جهت کشت یونجه می باشد. حساسیت این موضوع بدین دلیل است که یونجه یک گیاه چند ساله است و در صورت انتخاب اشتباه و کشت در زمین نامناسب کشاورز متحمل ضرر مالی فراوانی خواهد شد زیرا میزان تولید یونجه و عملکرد آن به سطح اقتصادی و سودآور خود نخواهد رسید. هر چند یونجه در طیف وسیعی از شرایط محیطی توان رشد را دارد ولی با انتخاب زمین مناسب، شرایط برای بیشینه ی بهره وری فراهم می شود. در انتخاب زمین مناسب برای کشت یونجه باید فاکتور های زیر را مورد توجه و بررسی قرار داد.

نکات مهم در انتخاب بهترین زمین جهت کشت یونجه

1 – نوع بافت خاک

گیاه یونجه را می توان در طیف گسترده ای از بافت های خاک تولید نمود ولی در خاک های لومی شنی و لومی رسی بهترین عملکرد را از خود نشان میدهد. خاک های شنی و لومی شنی ظرفیت نگهداری آب کمتری دارند و عمق نفوذ آب در این خاک ها بیشتر است. از این رو فاصله آبیاری در این خاک ها کمتر است و مصرف آب بیشتری دارند. در صورتیکه مشکل کمبود آب نداشته باشید، کشت یونجه و پرورش در این خاک ها ساده تر است و بالعکس در خاک های سنگین مانند خاک های رسی، کشت یونجه دشوارتر و نیاز به تجربه بالاتری دارد و زهکشی و شیب بندی زمین دارای اهمیت بالاتری است.

نفوذ آب در خاک های رسی با سرعت پایین تری انجام می شود و در صورت عدم تجربه کافی یونجه دچار غرقاب و خفگی میشود. بخصوص در ابتدای کشت و سبز شدن این حساسیت بیشتر است. گیاه یونجه برای تولید و عملکرد بالا نیاز به خاکی با زهکشی ، بافت و شیب بندی مناسب دارد. خاک های سنگین و دارای زهکشی نا مناسب بدلیل حفظ بالای رطوبت باعث رشد بیماری ها و از بین رفتن گیاهچه یونجه خواهد شد. همانطور که یونجه نیاز آبی بالایی دارد به همان اندازه در برابر ماندآب و رطوبت بالا حساس است.

2 – عمق خاک

خاک مرزعه مورد نظر جهت کشت یونجه باید به اندازه کافی عمیق باشد تا ظرفیت مناسبی برای نگهداری آب داشته باشند. یونجه دارای یک ریشه اصلی بلند است که نسبت به محصولاتی مانند ذرت یا گندم که ریشه‌های سطحی و فیبری بیشتری دارند، به عمق بیشتری نفوذ می‌کند. در شرایط مساعد، ریشه‌های یونجه می‌توانند بیش از ۲۰ فوت معادل 6 متر به عمق خاک نفوذ کنند. این عمق زیاد ریشه‌زنی به یونجه مقاومت عالی در برابر خشکی می‌بخشد.

کمینه عمق خاك مورد نیاز برای نفوذ ریشه یونجه یك متر می باشد. خاك های كم عمق به طور عموم به لایه های زیرسطحی نفوذ پذیری محصور شده اند كه این لایه ها به علت كاهش نفوذپذیری و زهکشی خاك، عملكرد یونجه را كاهش خواهند داد.

3 – زهکشی و شیب زمین

برای كاشت یونجه آبی اراضی با شیب كمتر از 0.1 درصد بسیار مناسب، 0.1 تا 0.2 درصد مناسب، 0.2 تا 0.5 درصد به نسبت مناسب، 0.5 تا 0.8 درصد كمی مناسب، 0.8 تا 1.2 درصد درشرایط خاصی كمی مناسب و شیب بیش از 1.2 درصد نامناسب می باشد.

4 – حاصلخیزی، میزان اسیدی، قلیائی و شوری خاک

مدیریت صحیح حاصلخیزی، از جمله اجرای برنامه آهک‌دهی مناسب، کلید دستیابی به بازده اقتصادی بهینه در کشت یونجه است. کوددهی صحیح یونجه به استقرار مناسب آن، رشد اولیه مطلوب، افزایش بازده و کیفیت، بهبود مقاومت در برابر سرمای زمستان و پایداری پایه کمک می‌کند. همچنین حاصلخیزی کافی خاک، توانایی رقابتی یونجه در برابر علف های هرز و مقابله با بیماری ها و آفات را افزایش می‌دهد. نیازهای کودی زمین‌ها متفاوت است و آزمایش خاک، روش اقتصادی و مناسب برای ارزیابی سطح حاصلخیزی خاک و ارزیابی دقیق نیازهای غذایی است. بیشتر برنامه‌های آزمایش خاک توصیه‌هایی برای pH و آهک، فسفر، پتاسیم و چندین ماده مغذی ثانویه و ریزمغذی ارائه می‌دهند.

سطوح بهینه آزمایش خاک برای یونجه به دلیل تفاوت در حاصلخیزی زیر خاک، ظرفیت‌های بافری مواد مغذی، پتانسیل بازده خاک و فرضیات مدیریتی متفاوت در هر منطقه، متفاوت است. برای اطلاعات بیشتر در مورد توصیه‌های آزمایش خاک، با اداره جهاد کشاورزی محلی و یا کارشناسان محلی خود تماس بگیرید.

میزان اسیدی و قلیائی بودن خاک که توسط شاخص pH مشخص می شود نیز از نکات مهم در کشاورزی هست. گیاهان مختلف در یک بازه خاص از این میزان بیشترین عملکرد را دارند. گیاه یونجه نیز در بازه pH 6.8 تا 7.5 بیشترین عملکرد را از خود نشان می دهد. میزان دسترسی گیاهان به عناصر برای بیشتر گیاهان زراعی در بازه pH های بین 6 الی 7 هست. در این بازه درصد جذب عناصر برای گیاهان بالاست که در شکل زیر درصد جذب عناصر را در بازه های مختلف pH نشان داده شده است.

خاك های اسیدی بیشتر در نواحی پر باران ایران پراكنش یافته اند. چون در اثر بارش پیوسته باران، عناصر كلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم شستشو داده شده و یون های هیدروژن و آلومینیوم جایگزین آنها خواهند شد. با افزایش غلظت یون هیدروژن PH خاك افزایش یافته و خاك اسیدی می شود. غلظت بالای یون هیدروژن و همچنین یون های آلومینیوم و منگنز بر رشد گیاه و باكتری های تثبیت نیتروژن تاثیر می گذارند.

بهترین راه برای اصلاح این خاك ها اختلاط آهك با خاك یونجه زار است. ولی باید توجه داشت كه پس از اعمال مدیریت اصلاح این خاك ها، حتماً PH خاك دوباره آزمایش شود و در صورتی كه این میزان از 6.3 كمتر باشد باید از كشت یونجه در آن محل خود داری كرد.

افزون بر این، كاشت یونجه در خاك های با PH های بالاتر از 8 نیز به علت قلیائی بودن این خاك ها چالش آفرین خواهد بود. خاك های قلیائی به طور عموم شور نیز هستند و زهكشی مناسبی ندارند. یونجه به شوری خاك به نسبت حساس است. هرچند تولید یونجه در خاك های شور امكان پذیر است، ولی سطوح بالای نمك ایجاد سمیت كرده و دسترسی به آب را كاهش می دهد. شوری خاك با اندازه گیری میزان هدایت الكتریكی (EC) در عصاره خاك تعیین می شود.

آستانه آسیب و زیان رسانی شوری در یونجه حدود 2 میلی موس در سانتی متر است. در صورتی كه میزان شوری خاك از این میزان بیشتر باشد عملكرد یونجه به ازای هر واحد افزایش هدایت الكتریكی، حدود 7.3 درصد كاهش خواهد یافت. البته تحمل یونجه به شوری در مراحل مختلف نموی آن متفاوت است و در مرحله جوانه زنی بالاترین حساسیت را نسبت به شوری دارد و رفته رفته از میزان این حساسیت كاسته می شود. در كل، اگر شوری خاك بالاتر از 5 میلی موس در سانتی متر باشد باید از كاشت یونجه خودداری كرد. برای كشت یونجه در چنین خاك هایی باید نسبت به اصلاح آنها اقدام كرد.

مهم ترين روش براي اصلاح خاك هاي شور، انجام آبشوئي آنهاست. البته اين روش ها زمان بر بوده ومدت ها پيش از كاشت يونجه بايد نسبت به انجام آنها مبادرت ورزيد. لازمه انجام آبشوئي زهكشي مناسب خاك و وجود منبع آب غير شور است. براي آبشويي خاك، آب در حد بيشتر از ظرفيت زراعي خاك استفاده مي شود تا آب مازاد نمك هاي خاك را در خود حل كرده و از لايه هاي تحت نفوذ ريشه يونجه خارج كند.

5 – چالش غرقابی و سفره های آب زیر زمینی

 در مناطقی كه سطح سفره هاي آب زيرزميني بالاست، يا نفوذپذيري خاك توسط لايه هاي بستري كاهش پيدا كرده است و يا در مسيل رودخانه ها قرار دارند، ممكن است در فصول پر باران سال حالت غرقابي ايجاد شود. گیاه يونجه، به ويژه در مراحل رشد فعال به شرايط غرقابي حساس است. اين حساسيت از بابت كاهش اكسيژن در دسترس ريشه ها و گره هاي تثبيت كننده نيتروژن ايجاد شده و درنتيجه آن نارسايي هاي تنفسي و همچنين بيمار ي هاي مختلف ريشه و طوقه توسعه مي يابد.

در صورتي كه ايجاد حالت غرقابي همزمان با افزايش دماي هوا باشد، احتمال توسعه بيماري ها به شدت افزايش خواهد يافت. پيش از انتخاب چنين زمين هايي براي كاشت، بايستي بررسي لازم انجام گيرد تا بتوان مطمئن شد كه مي توان با خاك ورزي عمقي ميزان نفوذپذيري را افزايش داد. گاها با استفاده از زیرشکن های عمیق میتوان مشکل نفوذ پذیری آب را برطرف نمود. در صورت برطرف نشدن این مشکل بايد از كاشت يونجه در آن زمین خودداري نمود.

6 – بررسی کمیت و کیفیت آب جهت آبیاری

یکی دیگر از نکاتی که حین انتخاب زمین باید مورد توجه قرار داد کمیت و کیفیت آب مورد استفاده جهت آبیاری می باشد. یونجه نسبت به دیگر گیاهان زراعی نیاز آبی به نسبت بالاتری دارد که البته میزان مصرف آب نسبت به منطقه ی آب و هوایی و نوع خاک متفاوت است.

خاک های سنگین میزان آب کمتری نسبت به خاک های سبک نیاز دارند زیرا ظرفیت نگهداری آب در آن ها بیشتر است و ضمنا در مناطق با آب و هوای سرد تر بدلیل تبخیر کمتر آب، فواصل آبیاری بیشتر است که این موضوع نیز باعث کاهش مصرف آب خواهد شد. البته نوع روش آبیاری نیز در میزان مصرف آب تاثیر گذار هست. قطعا در آبیاری های سنتی به روش ثقلی، میزان مصرف و هدر رفت آب نسبت به روش های مدرن آبیاری بیشتر می باشد.

كيفيت پايين آب نيز يك مسئله مهم در انتخاب محل براي كاشت يونجه است. آب چاه ممكن است داراي ميزان بالايي نمك باشد. سميت سديم يا بيكربنات نيز مي تواند موجب ايجاد اختلال در نفوذ آب شود. سميت سلنيوم يا موليبدن نيز مي تواند موجب كاهش كيفيت علوفه توليدي شود. سميت عناصري مانند سديم، كلر و غيره بيشتر درسامانه هاي آبياري باراني چالش آفرين است، چون اين عناصر به طور عمده از طريق برگ جذب شده و باعث بروز آسيب و زيان در يونجه مي شوند.

7 – تناوب زراعی و بررسی کشت های قبلی

گیاه یونجه سمومی تولید می‌کنند که می‌تواند جوانه‌زنی و رشد گیاهچه های جدید یونجه را کاهش دهد. این پدیده به نام خودسمی یا Autotoxicity شناخته می‌شود. تأثیر این سموم با سن و تراکم پایه قبلی و مقدار باقی‌مانده های گیاه که قبل از کشت جدید وارد خاک شده‌اند، افزایش می‌یابد. ترکیبات خودسمی در آب قابل حل هستند و عمدتاً در برگ‌ها متمرکزند. این ترکیبات با تورم نوک ریشه و کاهش تعداد ریشه‌های مویین، رشد ریشه اصلی گیاهچه را مختل می‌کنند.

این امر توانایی گیاهچه را در جذب آب و مواد مغذی محدود کرده و حساسیت گیاه را نسبت به عوامل استرس‌زا افزایش می‌دهد به همین دلیل توصیه می شود از کشت پشت سر هم یونجه در یک مزرعه خودداری شود.

گیاهانی که پس از خودسمی زنده می‌مانند، رشد کمتری خواهند داشت و در سالهای بعد نیز بازده کمتری خواهند داشت. پس از اتمام دوره کشت، لازم است مدتی صبر شود تا ترکیبات سمی تجزیه شوند یا از ناحیه ریشه گیاهچه های جدید خارج شوند. شرایط آب و هوایی بر سرعت حذف سموم تأثیر می گذارد؛ در خاک گرم و مرطوب، تجزیه سریع تر انجام می‌شود. ترکیبات خودسمی در خاک های شنی سریع تر از خاکهای سنگین تر حذف می شوند. اما در حالی که این ترکیبات هنوز در خاک حضور دارند، اثر آن ها بر رشد ریشه در خاک های شنی شدیدتر است.

بهترین و ایمن ترین راه مدیریت کاشت جدید یونجه این است که پس از شخم زدن یا از بین بردن پایه یونجه دو ساله یا بیشتر با استفاده از روش‌های شیمیایی، یک فصل به کاشت محصول دیگری بپردازید و سپس دوباره در همان زمین یونجه بکارید.

8 – بررسی پیشینه استفاده از علف کش ها

یکی دیگر از مواردی که باید بررسی شود بررسی پیشینه و زمان مصرف علف کش ها در کشت قبلی در مزرعه می باشد. بقایای علف کش های پهن برگ و سیستمی و همچنین سمومی که باعث از بین رفتن بذور و جوانه زنی آن ها خواهد شد ممکن است باعث آسیب در جوانه زنی، رشد و استقرار یونجه در مزرعه شود.

در برخی موارد دیده می شود كه یونجه زار به طور موفقیت آمیزی استقرار می یابد، ولی با افزایش رشد و دراز شدن ریشه و رسیدن آن به لایه ای از خاك كه بقایای علف كش های مصرف شده در محصول پیشین در آن جا تجمع یافته اند، باعث بروز آسیب و زیان جدی در یونجه زار می شود. افزون بر این، نوع آفت كش های مورد استفاده نیز دارای اهمیت زیادی است. برخی از آفت كش ها می توانند باعث بروز آسیب در باكتری های ریزوبیوم شده و عمل تثبیت نیتروژن را متوقف سازند.

9 – بررسی پیشینه آلودگی گیاه زراعی پیشین به آفات و بیماری ها

بعضی از آفات و بیماری های یونجه با دیگر گیاهان زراعی مشترک می باشد که در صورت آلودگی گیاه زراعی قبلی به بیماری مشترک با یونجه، احتمال آلوده شدن یونجه نیز به شدت افزایش می یابد. ر صورت دیدن موارد مشترك، بایستی نشانه ها به دقت بررسی شده و در صورت امكان، مبارزه و پیشگیری های ممكن اعمال شود. در صورت حاد بودن آلودگی بایستی از كاشت یونجه تا حذف كامل عامل بیماری در محل انتخابی خود داری كرد.

10 – بررسی علف های هرز زمین مورد نظر

زمین‌ها باید عاری از علف‌های هرز چند ساله مانند پیچک و اویارسلام و مرغ باشند. اگر این علف های هرز قبل از کشت کنترل نشوند، ممکن است سریعتر از گیاهچه های جدید یونجه مستقر شوند و تراکم پایه یونجه را کاهش دهند که این امر باعث کاهش تولید و عدم صرفه اقتصادی در ادامه نگهداری مزرعه یونجه می شود.